Η οστεοαρθρίτιδα είναι μια νόσος κατά την οποία υπάρχει καταστροφή του χόνδρου των αρθρώσεων (articular cartilage) καθώς επίσης συχνά και του υποχονδρίου οστού (subchondral bone).
Πρόκειται για νόσο των ηλικιωμένων και γι’ αυτό στο παρελθόν θεωρείτο φυσιολογική εξέλιξη της γήρανσης των αρθρώσεων. Στην εποχή μας έχουν εντοπισθεί ωστόσο συγκεκριμμένοι παράγοντες οι οποίοι φαίνεται ότι επηρεάζουν την εμφάνισή της καθώς πολλοί υπερήλικες δεν έχουν στις αρθρώσεις τους τον αναμενόμενο εκφυλισμό ενώ άλλοι υποφέρουν από οστεοαρθρίτιδα από νεώτερη ήδη ηλικία.
Επιδημιολογικά πρόκειται οπωσδήποτε για μεγάλο πρόβλημα το οποίο τις επόμενες δεκαετίες αναμένεται να επιδεινωθεί καθώς το ποσοστό των υπερηλίκων στον πληθυσμό της γης αυξάνεται αλματωδώς.
Σύμφωνα με τις στατιστικές, περίπου 27 εκατομμύρια άνθρωποι υποφέρουν από οστεοαρθρίτιδα στις Ηνωμένες Πολιτείες και 8 εκατ. στην Μεγάλη Βρετανία. Ο αριθμός στην Ελλάδα υπολογίζεται σε 1 με 1,5 εκατ. περίπου.
ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ
Στην πρωτοπαθή οστεοαρθρίτιδα η αιτία παραμένει άγνωστη, ωστόσο κάποιοι παράγοντες οι οποίοι φαίνεται να προδιαθέτουν για την εμφάνισή της είναι οι ακόλουθοι:
Ηλικία (εμφάνιση συνήθως μετά τα 50 χρόνια)
Σκληρή σωματική εργασία ή ενασχόληση με ορισμένα σπορ
Αυξημένο σωματικό βάρος, ιδίως για την οστεοαρθρίτιδα των γονάτων
Γενετική προδιάθεση (μελέτες έχουν δείξει ότι η συχνότητα είναι μεγαλύτερη σε δίδυμους - περίπου 60% από όλες τις περιπτώσεις οστεοαρθρίτιδας υπολογίζεται ότι έχουν γενετικό υπόβαθρο)
Η δευτεροπαθής οστεοαρθρίτιδα (δηλ. ΟΑ η οποία εμφανίζεται ως ακόλουθο κάποιας άλλης νόσου ή τραυματισμού) οφείλεται σε αίτια όπως:
Συγγενείς παραμορφώσεις των αρθρώσεων (πχ., δυσπλασία)
Φλεγμονώδεις παθήσεις (πχ., ουρική αρθρίτιδα, νόσος του Lyme κλπ.)
Σηπτική αρθρίτιδα (μικροβιακή φλεγμονή – μόλυνση της άρθρωσης)
Καταστροφή της άρθρωσης από κάκωση (μετατραυματική αρθρίτις)
Σύνδρομο Marfan
Αιμοχρωμάτωση - νόσος του Wilson, κ.α.
ΠΑΘΟΓΕΝΕΣΗ
Ο αρθρικός χόνδρος αποτελείται από κολλαγόνο (collagen), πρωτεογλυκάνες (proteoglycans) και χονδροκύτταρα (chondrocytes).
Η οστεοαρθρίτιδα αρχίζει όταν μειώνεται η ενυδάτωση του αρθρικού χόνδρου, φαινόμενο που οφείλεται στην ελάττωση των πρωετογλυκανών. Αυτό μειώνει την αντοχή του χόνδρου γιατί χωρίς την προστασία των πρωτογλυκανών οι ίνες του κολλαγόνου διασπώνται με την πίεση.
Στα μεταγενέστερα στάδια υπάρχει φλεγμονή και στον περιβάλλοντα αρθρικό υμένα αλλά τα συμπτώματα είναι ήπια (αντίθετα με την ρευματοειδή αρθρίτιδα (rheumatoid arthritis - RA) στην οποία η φλεγμονή του υμένα (synovitis) είναι το βασικό πρόβλημα).
Καθώς οι επιφάνειες τριβής μέσα στην άρθρωση αλλάζουν σχήμα, τα κόκκαλα δημιουργούν νέες εξοχές στις αρθρικές επιφάνειες προσπαθώντας να βελτιώσουν την απορρόφηση των πιέσεων. Αυτές οι εξοχές φαίνονται συχνά στις ακτινογραφίες σαν αγκάθια και ονομάζονται οστεόφυτα (osteophytes).
ΔΙΑΓΝΩΣΗ
Η διάγνωση μπορεί να γίνει σχετικά εύκολα με βάση το ιστορικό και την κλινική εξέταση. Οι ακτινογραφίες συνήθως απλώς επιβεβαιώνουν την αρχική διάγνωση καθώς δείχνουν κλασσικές αλλοιώσεις που είναι:
Μείωση του μεσοαρθρίου διαστήματος (δηλ. τού κενού που φαίνεται ανάμεσα στα δύο κόκκαλα το οποίο δεν είναι φυσικά κενό - στο σημείο αυτό υπάρχει ο αρθρικός χόνδρος ο οποίος στις ακτινογραφίες είναι αόρατος). Η μείωση αυτού του διαστήματος και η προσέγγιση των δύο οστών μεταξύ τους σημαίνει ότι ο ενδιάμεσος αρθρικός χόνδρος έχει διαβρωθεί
Σκλήρυνση του υποχονδρίου οστού - φαίνεται στις ακτινογραφίες σαν μια περιοχή πιο άσπρη απ’ ότι θα έπρεπε
Μικρές κύστες στην περιοχή του υποχονδρίου οστού (subchondral cyst formation)
Οστεόφυτα στις παρυφές των αρθρικών επιφανειών
Επειδή η οστεοαρθρίτιδα μπορεί να διαγνωσθεί με απλές ακτινογραφίες, η διενέργεια πιο πολύπλοκων και ακριβών εξετάσεων (όπως η μαγνητική τομογραφία) είναι κυριολεκτικά ακαταλόγιστη σπατάλη.
ΘΕΡΑΠΕΙΑ
Για την οστεοαρθρίτιδα υπάρχουν τρεις μορφές θεραπείας:
Φαρμακευτική αγωγή
Υποστηρικτική αγωγή
Χειρουργική αγωγή
Φαρμακευτική αγωγή:
Η κλασσική θεραπεία για τον έλεγχο του πόνου και της φλεγμονής στην οστεοαρθρίτιδα είναι η χορήγηση αντιφλεγμονωδών ουσιών. Τα αντιφλεγμονώδη χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες:
1) Τα στεροειδή, δηλ. η κορτιζόνη - η οποία είναι το πιο ισχυρό αντιφλεγμονώδες και χορηγείται σε ποικίλες φαρμακευτικές μορφές (dexamethasone, triamcinolone, hydrocortisone, κλπ.)
2) Όλες οι υπόλοιπες αντιφλεγμονώδεις ουσίες πλην της κορτιζόνης. Τα φάρμακα αυτά, αν και συχνά διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους, τα ονομάζουμε συλλήβδην Μη Στεροειδή ΑντιΦλεγμονώδη (ΜΣΑΦ). Η πιο σημαντικές ουσίες στην κατηγορία αυτή είναι οι ανταγωνιστές COX-1 και COX-2. Γενικά τα ΜΣΑΦ είναι πολύ δημοφιλή φάρμακα, ειδικά σε μορφή χαπιών για λήψη από το στόμα (Voltaren, Naproxyn, Mesulid, Movatec, Xefo κλπ.).
Τόσο η κορτιζόνη (η οποία χρησιμοποιείται σε βαρύτερες περιπτώσεις) όπως και τα ΜΣΑΦ μπορούν να χορηγηθούν για περιορισμένο διάστημα. Η χρόνια λήψη τους μπορεί να προκαλέσει σοβαρές παρενέργειες. Η θεραπεία με αντιφλεγμονώδεις ουσίες τέτοιου τύπου δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τις 10-15 ημέρες. Αυτό σημαίνει ότι ουσιαστικά χρησιμοποιούνται μόνο σε περιόδους έξαρσης των συμπτωμάτων.
Υποστηρικτική αγωγή:
Στον τομέα της υποστηρικτικής αγωγής εμπτίπτουν η απώλεια βάρους, η φυσικοθεραπεία, η ήπια άσκηση (διατάσεις και μυική ενδυνάμωση), η μείωση δραστηριοτήτων, η αποφόρτιση της πάσχουσας άρθρωσης με την χρήση πατερίτσας ή μπαστουνιού και η ψυχολογική υποστήριξη (ατομική ή σε ομάδες).
Επίσης, ειδικά στην οστεοαρθριτιδα του γόνατος, η εφαρμογή ενός δυναμικού κηδεμόνα (dynamic bracing) μπορεί να βοηθήσει στην επιλεκτική αποφόρτιση του πάσχοντος τμήματος της άρθρωσης.
Χειρουργική αγωγή:
ΑΡΘΡΟΠΛΑΣΤΙΚΗ / ΑΡΘΡΟΔΕΣΗ
Η χειρουργική θεραπεία επιλογής για μια ολικά κατεστραμμένη άρθρωση είναι είτε η αντικατάσταση της άρθρωσης με μια τεχνητή, συνήθως από μέταλλο και πολυαιθυλένιο (αρθροπλαστική - arthroplasty), είτε η <εξαφάνιση> της άρθρωσης (αρθρόδεση - arthrodesis).
Στις αρθρώσεις του γόνατος, του ισχίου, του ώμου, του αγκώνα και των αρθρώσεων των δακτύλων, οι αρθροπλαστικές είναι δοκιμασμένες και έχουν καλά ποσοστά επιτυχίας εδώ και πολλά χρόνια.
Αντίθετα σε άλλες αρθρώσεις όπως στον καρπό, την άρθρωση του αστραγάλου (ποδοκνημική), τις αρθρώσεις της σπονδυλικής στήλης, κλπ. τα αποτελέσματα είναι καλύτερα με την αρθρόδεση, δηλ. κολλάμε τις δύο αρθρικές επιφάνειες μεταξύ τους σταθερά για πάντα.
Στην περίπτωση της αρθρόδεσης οπωσδήποτε υπάρχει το πρόβλημα της έλλειψης κίνησης καθώς τα δύο οστά ενώνονται σε ένα και η άρθρωση δεν υπάρχει πια. Είναι ωστόσο μια εγχείρηση με υψηλά ποσοστά επιτυχίας στις αρθρώσεις εκείνες στις οποίες οι αρθροπλαστικές έχουν απογοητευτικά αποτελέσματα.
ΟΣΤΕΟΤΟΜΙΑ
Οι εγχειρήσεις αρθροπλαστικής έχουν μεγάλα ποσοστά επιτυχίας αλλά δυστυχώς και ημερομηνία λήξεως. Γι’ αυτό συχνά σε νέους ασθενείς με αρθρίτιδα προσπαθούμε να κερδίσουμε χρόνο.
Σε αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να προτιμήσουμε μία εγχείρηση οστεοτομίας (osteotomy): με τις οστεοτομίες αλλάζουμε τον άξονα του οστού έτσι ώστε να μειωθεί ο πόνος που δημιουργείται από την πίεση σε κάποια συγκεκριμένο σημείο της άρθρωσης.
Οι εγχειρήσεις οστεοτομίας μπορούν να μας αγοράσουν χρόνο σε μια άρθρωση η οποία δεν είναι όλοτελα κατεστραμμένη. Ο σκοπός βέβαια είναι να ακολουθήσει μια επέμβαση αρθροπλαστικής όταν η ηλικία του ασθενούς θα είναι πιο κατάλληλη.
ΑΡΘΡΟΣΚΟΠΙΚΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ
Όσον αφορά τις αρθροσκοπικές επεμβάσεις για την οστεοαρθρίτιδα, έχει πλέον αποδειχθεί από πολλές μελέτες ότι τα αποτελέσματά τους είναι παρόμοια με αυτά του placebo.
Παρ’ όλα αυτά κάποιοι χειρουργοί εξακολουθούν να προτείνουν στους ασθενείς τους ένα αρθροσκοπικό καθαρισμό (arthroscopic debridement - ένα <ξύρισμα> και ένα <γυάλισμα> της άρθρωσης).
Το αποτέλεσμα είναι δυστυχώς η σύντομη υποτροπή των συμπτωμάτων - και απογοήτευση από την πλευρά του ασθενούς.
ΣΥΧΝΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΣΤΕΟΑΡΘΡΙΤΙΔΑ
Τί γνώμη έχετε για τις εναλλακτικές θεραπείες στην οστεοαρθρίτιδα;
Πολλές εναλλακτικές θεραπείες έχουν προταθεί τα τελευταία χρόνια για την οστεοαρθρίτιδα αλλά οι περισσότερες έχουν εν τέλει απογοητεύσει. Ο βελονισμός έχει αποδειχθεί άχρηστος όπως, δυστυχώς, και η θεραπεία με βιταμινούχα σκευάσματα.
Μεγάλες ελπίδες είχαν δημιουργηθεί με τα σκεύασματα γλυκοζαμίνης/ χονδροϊτίνης αλλά οι τελευταίες μελέτες (2011) δείχνουν ότι η δράση τους είναι δυστυχώς όση και του placebo.
Θεραπείες με ιαματικά λουτρά και ειδικά λασπόλουτρα φαίνεται να έχουν κάποιο προσωρινό όφελος όσον αφορά την μείωση των συμπτωμάτων, χωρίς όμως μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα. Εξίσου αμφισβητούμενα είναι τα αποτελέσματα με ενδοαρθρικές εγχύσεις αυξητικών παραγόντων ή βλαστοκυττάρων.
Προσωπικά είμαι πολύ ανοικτός στο θέμα των εναλλακτικών θεραπειών και αφήνω τους ασθενείς μου να δοκιμάσουν όποια αγωγή θέλουν εφ’ όσον νομίζουν ότι θα τους βοηθήσει. Κακό δεν μπορεί να γίνει ούτως ή άλλως γιατί αυτό που έχω να τους προσφέρω σαν ορθοπαιδικός είναι η αλλαγή της κατεστραμμένης άρθρωσης με μια καινούργια - επομένως πιστεύω ότι κάθε ασθενής έχει το δικαίωμα να καταστρέψει την άρθρωσή του όσο αυτός επιθυμεί προτού φτάσει στην λύση της αρθροπλαστικής.
Είμαι γυναίκα 44 χρονών και εδώ και δύο χρόνια έχω πόνο και στα δύο γόνατα. Ο γιατρός μου λέει ότι έχω πιθανώς ρευματοειδή αρθρίτιδα αλλά τα αιματολογικά τεστ είναι αρνητικά. Μήπως έχω οστεοαρθρίτιδα;
Αυτά τα δύο είναι εντελώς διαφορετικά πράγματα. Η οστεοαρθρίτιδα ξεκινάει με την καταστροφή του αρθρικού χόνδρου ενώ η ρευματοειδής αρθρίτιδα ξεκινάει από φλεγμονές του αρθρικού υμένα. Βέβαια και η ρευματοειδής αρθρίτιδα έχει σαν κατάληξη την καταστροφή της άρθρωσης και χρήζει επίσης αρθροπλαστικής σε προχωρημένο στάδιο.
Το χαρακτηριστικό της ρευματοειδούς αρθρίτιδας είναι ότι εμφανίζεται συμμετρικά (και τα δύο γόνατα, και οι δύο ώμοι, και οι δύο αγκώνες κλπ.) κι ότι κάνει πρωϊνή δυσκαμψία: σηκώνεται κανείς από το κρεββάτι μουδιασμένος αλλά όσο κινείται και ζεσταίνεται, ο πόνος μειώνεται. Αντίθετα στην οστεοαρθρίτιδα ξυπνά κανείς φρέσκος και ο πόνος αρχίζει συνήθως μετά την κόπωση της ημέρας.
Ο γιατρός σας έχει μάλλον δίκιο - είναι πολύ πιθανόν να έχετε ΡΑ καθώς υπάρχει συμμετρική παθολογία και είστε ηλικιακά νέα. Τα αιματολογικά τεστ μπορεί να είναι αρνητικά τώρα αλλά να γίνουν θετικά αργότερα.
Ωστόσο μην σας αγχώνει το γεγονός ότι είστε αδιάγνωστη. Σε αυτή την φάση ούτως ή άλλως η θεραπεία σας θα είναι καθαρά συμπτωματική - με προσεκτική χρήση αντιφλεγμονωδών φαρμάκων, έλεγχο του σωματικού βάρους και ήπια άσκηση.
