Η οσφυαλγία είναι πόνος που εμφανίζεται χαμηλά στην μέση και είναι με απόσταση το συχνότερο ορθοπαιδικό πρόβλημα. Σχεδόν όλοι οι άνθρωποι θα υποφέρουν από οσφυαλγία σε κάποια στιγμή της ζωής τους. Έχει υπολογισθεί ότι διεθνώς, εκατομμύρια εργατοώρες χάνονται κάθε χρόνο λόγω του προβλήματος αυτού.
Ο πόνος της οσφυαλγίας δεν οφείλεται πάντα στα ίδια αίτια και διαφέρει πολύ όσον αφορά την έντασή και διαρκειά του από την μια περίπτωση στην άλλη.
ΑΝΑΤΟΜΙΑ
Η οσφυϊκή μοίρα της σπονδυλικής στήλης (ΟΜΣΣ - lumbar spine) αποτελείται από 5 σπονδύλους τους οποίους ονομάζουμε Ο1 (όμικρον ένα - L1 lumbar one) έως και Ο5 (L5) (από πάνω προς τα κάτω).
Το τμήμα της σπονδυλικής στήλης πάνω απο την ΟΜΣΣ ονομάζεται θωρακική μοίρα σπονδυλικής στήλης (ΘΜΣΣ - thoracic spine). Ο πρώτος οσφυϊκός σπόνδυλος (Ο1) εφάπτεται με τον τελευταίο σπόνδυλο της ΘΜΣΣ, τον Θ12 (Th12).
Αντίστοιχα το τμήμα της σπονδυλικής στήλης κάτω απο την ΟΜΣΣ είναι το ιερό οστούν (os sacrum) που αποτελείται από 5 σπονδύλους, το Ι1 (ιώτα ένα) (S1) έως και Ι5 (S5). Ο τελευταίος σπόνδυλος της ΟΜΣΣ, ο Ο5 εφάπτεται με τον πρώτο ιερό σπόνδυλο που είναι ο Ι1.
Το οσφυϊκό κομμάτι της ΣΣ είναι το πιο σημαντικό για την κινητικότητα του κορμού. Αν προσέξουμε ένα μοντέλο ανθρώπινου σκελετού θα δούμε ότι το θωρακικό τμήμα (ΘΜΣΣ) εχει περιορισμένες δυνατότητες κίνησης καθώς σταθεροποιείται από τον θωρακικό κλωβό αλλά και το ιερό οστούν είναι εντελώς άκαμπτο καθώς οι σπόνδυλοί του είναι ενωμένοι μεταξύ τους. Αντίθετα οι πέντε σπόνδυλοι της ΟΜΜΣ, ανάμεσα στα άλλα δύο τμήματα, βρίσκονται κυριολεκτικά <στον αέρα>.
Επίσης θα προσέξουμε οτι, λόγω των αυξημένων επιβαρύνσεων στην περιοχή, οι οσφυϊκοί σπόνδυλοι είναι οι μεγαλύτεροι σε μέγεθος και έχουν τους παχύτερους μεσοσπονδύλιους δίσκους.
Λόγω της αυξημένης κινητικότητας της, η ΟΜΜΣ δέχεται σημαντικά φορτία. Καθώς δεν υπάρχει οστική στήριξη, η σταθεροποίηση της εξαρτάται από τα λεγόμενα <μαλακά μόρια>, δηλαδή τους συνδέσμους και τους μυς.
Το κλασσικό σημείο στο οποίο εμφανίζεται η πλειονότητα των προβλημάτων στην ΟΜΣΣ είναι στους δίσκους πάνω και κάτω από τον 5ο οσφυϊκό σπόνδυλο (Ο5), δηλαδή τον δίσκο Ο4-5 (intervertebral disc L4-5) και τον δίσκο Ο5-Ι1 (L5-S1). Αυτό είναι αναμενόμενο καθώς το σημείο αυτό είναι ο <μεντεσές> του σώματος κατά τις κινήσεις έκτασης/ κάμψης.
ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ
Η οσφυαλγία είναι ένα σύμπτωμα που μπορεί να οφείλεται σε πολλά αίτια. Αναφέρουμε τα συχνότερα:
Μυικός σπασμός
Η πιο απλή μορφή είναι αυτή που σχετίζεται καθαρά με μυϊκό πόνο μετά από υπερβολική δραστηριότητα.
Όλοι μας έχουμε νοιώσει μια παροδική οσφυαλγία μετά από μια μέρα σκαψίματος στον κήπο ή κάποια έντονη αθλητική δραστηριότητα μετά από μεγάλη περίοδο απραξίας. Ο πόνος αυτός που οφείλεται σε υπερβολική καταπόνηση των μυών και συνδέσμων της περιοχής εξαφανίζεται συνήθως μέσα στα πρώτα 24ωρα.
Σε περιπτώσεις που η οσφυαλγία δεν βελτιώνεται μετά από λίγες ημέρες υποψιαζόμαστε ότι μπορεί να υπάρχει σοβαρότερη παθολογία όπως τραυματισμός κάποιου μεσοσπονδύλιου δίσκου ή πρόβλημα στα facet joints.
Ρήξη μεσοσπονδυλίου δίσκου
Ο μεσοσπονδύλιος δίσκος αποτελείται απο ένα εσωτερικό πυρήνα ο οποίος περιεχει ένα είδος πηκτού ζελέ (nucleus pulposus) και ένα κυκλικό δακτύλιο από ίνες κολλαγόνου (annulus fibrosus) που περιβάλλει τον πυρήνα και συγκρατεί το περιεχόμενό του. Μια ρήξη στην περιοχή του εξωτερικού δακτυλίου, ακόμα κι αν είναι μικρή, μπορεί να προξενήσει σημαντικό πόνο για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Είναι αξιοσημείωτο ότι κάποιοι άνθρωποι με ρήξεις στους μεσοσπονδύλιους δίσκους δεν έχουν καθόλου συμπτώματα ενώ σε άλλους τα συμπτώματα μπορούν να παραμείνουν για μήνες η και χρόνια. Είναι άγνωστο γιατί υπάρχουν αυτές οι σημαντικές διαφορές στο θέμα της έντασης και της διάρκειας του πόνου από άτομο σε άτομο.
Προβολή/ πρόπτωση (κήλη) μεσοσπονδυλίου δίσκου
Αν η ρήξη του εξωτερικού δακτυλίου είναι σημαντική μπορεί μια ποσότητα υλικού από τον πυρήνα του δίσκου να βρει διέξοδο μέσω αυτής της ρήξης μετά από απότομη συμπίεση – όπως βγαίνει η οδοντόκρεμα από το σωληνάριο. Το υλικό του δίσκου είναι βέβαια πολύ πιο πηκτό και σκληρό απ’ ότι η οδοντόκρεμα και μεγάλες δυνάμεις απαιτούνται για να υπερνικήσει την αντίσταση του δακτυλίου έστω και στο πιο αδύνατο σημείο του.
Αν το <εξόγκωμα> που δημιουργείται με τον μηχανισμό αυτό είναι σχετικά μικρό, ονομάζεται προβολή δίσκου (bulging disc / protrusion).
Αν η ποσότητα είναι μεγαλύτερη τότε το υλικό κρέμεται πια έξω από τον δίσκο (πρόπτωση - disc prolapse) ενώ υπάρχει και η περίπτωση ένα κομμάτι του να αποσπαστεί (sequestrum).
Η πρόπτωση είναι η περίφημη κήλη του μεσοσπονδύλιου δίσκου, γνωστή απλά ως <δισκοκήλη> (herniated disc).
Αν οι προβολές και οι προπτώσεις (κήλες) σχηματίζονταν στο μπροστινό τμήμα των σπονδύλων δεν θα είχαμε πρόβλημα. Δυστυχώς τείνουν να σχηματίζονται στο οπίσθιο τμήμα οπου βρίσκεται το σπονδυλικό κανάλι μεσα απο το οποίο περνάει ο νωτιαίος μυελός.
Στο ύψος κάθε μεσοσπονδύλιου δίσκου υπάρχουν μικρά ανοίγματα από τα οποία περνάνε οι διακλαδώσεις των νεύρων που στέλνει ο νωτιαίος μυελός προς τους περιφερικούς μυς. Η πλειονότητα των προβολών των δίσκων βγαίνουν με κατεύθυνση πίσω δεξιά ή πίσω αριστερά, στα σημεία δηλαδή ακριβώς που οι νευρικές ρίζες εγκαταλείπουν μέσα από στενά τούνελ το κεντρικό κανάλι. Το σημείο αυτό είναι το κλασσικό σημείο πίεσης από μια δισκοκήλη γι’ αυτό τον λόγο ο πόνος ακτινοβολεί είτε στο δεξί είτε στο αριστερό πόδι.
Επειδή ο πόνος αυτός ακολουθεί την κατανομή του ισχιακού νεύρου ονομάζεται συχνά ισχιαλγία (sciatica) και ακολουθεί συνήθως την διαδρομή γλουτός - έξω πλευρά του μηρού - γόνατο - γάμπα - κουντεπιέ.
Σπονδυλοαρθρίτιδα
Όσο περνάν τα χρόνια η σπονδυλική στήλη γερνάει μαζί με το υπόλοιπο σώμα. Αυτή η γήρανση της σπονδυλικής στήλης μπορεί να αρχίσει σε μικρή σχετικά ηλικία (ακόμα και στην ηλικία των 30 ή νωρίτερα).
Εν τούτοις οι εκφυλιστικές μικροαλλοιώσεις συνήθως δεν εμποδίζουν τους ανθρώπους στις δραστηριότητές τους. Όλοι μας έχουμε δει υπερήλικες μαραθωνοδρόμους να τερματίζουν παρ’ όλο που είναι βέβαιο ότι η σπονδυλική τους στήλη βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο εκφυλισμού.
Το πρόβλημα αρχίζει συνήθως από τους μεσοσπονδύλιους δίσκους οι οποίοι, με την ηλικία, αρχίζουν να συρρικνώνονται και να εκφυλίζονται (disc degeneration). Επειδή αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να χάνουν <ύψος>, η πίεση στις οπίσθιες αρθρώσεις μεταξύ των σπονδύλων (facet joints) αυξάνεται. Αυτό οδηγεί στην αρθρίτιδα αυτών των σημείων η οποία προξενεί πόνο και μειώνει το εύρος κίνησης σε όλα τα επίπεδα. Αυτός ο εκφυλισμός των αρθρώσεων facet είναι το βασικό στοιχείο αυτού που ονομάζουμε σπονδυλοαρθρίτιδα.
Η σπονδυλοαρθρίτιδα μπορεί ορισμένες φορές να οδηγήσει και σε σπονδυλική στένωση (spinal stenosis).
Σπονδυλική στένωση
Το νευρικό σύστημα στην σπονδυλική στήλη είναι περιορισμένο μέσα σε ένα κοκκάλινο τούνελ: ο νωτιαίος μυελός που κατεβαίνει κατά μήκος της σπονδυλικής στήλης <τρέχει> μέσα στο σπονδυλικό κανάλι το οποίο σχηματίζεται από τα τόξα των μεμονωμένων σπονδύλων –κοκκάλινα δακτυλίδια τοποθετημένα στη σειρά.
Αντίστοιχα οι διακλαδώσεις του, τα περιφερικά νεύρα, περνάνε μέσα από μικρά τούνελ στα πλάγια των σπονδυλικών τόξων. Είναι επομένως σημαντικό στα οστικά αυτό κανάλια να υπάρχει αρκετός <αέρας> ώστε να μην ασκείται πίεση στα νεύρα που διατρέχουν τις σωληνώσεις.
Αν δημιουργηθεί στένωση σε οποιοδήποτε σημείο θα υπάρξει πίεση του διερχομένου νεύρου η οποία θα προκαλέσει συμπτώματα. Αυτό το είδαμε στις περιπτώσεις όπου η κήλη ενός μεσοσπονδύλιου δίσκου μπορεί να προξενήσει μια τέτοια στένωση.
Στένωση μπορεί ωστόσο να προκληθει και από τις αλλοιώσεις της σπονδυλοαρθρίτιδας. Σε ορισμένες περιπτώσεις η αρθρίτιδα των οπίσθιων αρθρώσεων (facet joints) μπορεί να δημιουργήσει εκφυλιστική υπερτροφία (πάχυνση του κόκκαλου) γύρω από τις αρθρώσεις αυτές. Αυτή η υπερτροφία των facets συνδυάζεται συχνά και με μια υπερτροφία των συνδέσμων. Ετσι στενεύει ο σπονδυλικός σωλήνας συμπιέζοντας τα νεύρα.
Η διαφορά είναι ότι στην περίπτωση της μεμονωμένης δισκοκήλης αυτός ο <στραγγαλισμός> των νεύρων είναι σε ένα συγκεκριμένο σημείο και η πρόγνωση ειναι καλύτερη. Αντίθετα η σπονδυλική στένωση είναι πολύ δυσκολότερο να αντιμετωπισθεί καθώς η συμπίεση των νεύρων είναι συνήθως εκτεταμένη σε πολλά σπονδυλικά επίπεδα.
Αλλα αίτια οσφυαλγίας
Η οσφυαλγία μπορεί να οφείλεται και σε άλλα αίτια, όπως η σπονδυλόλυση / σπονδυλολίσθηση (spondylolysis / spondylolisthesis), το σύνδρομο των facets η σε κάποια αυτοάνοση (<ρευματοειδή>) παθολογία.
Μπορεί να οφείλεται και σε μη ορθοπαιδικά αίτια όπως αγγειολογικά ή ουρολογικά προβλήματα, νεοπλασία κλπ.
Αν έχετε μια οσφυαλγία η οποία δεν εξαρτάται από την στάση σας ή τις δραστηριότητές σας αλλά υπάρχει σε μόνιμη βάση για μεγάλο χρονικό διάστημα, θα πρέπει να την διερευνήσετε.
